Yazan : Yunus Emre Gündüz
Bilgi çağı olarak adlandırılan bir dönemde yaşıyoruz. Dört bir yanımız veri ile donatılmış durumda. Eskiden insanların yaşayıp geçtikleri şeylerin hepsi artık bir ˋveriˋ. Veri ile yatıyoruz veri ile kalkıyoruz. Fenni bilimler deney verileri olmadan yaşayamaz. Sosyal bilimler anketlerden, deneylerden, testlerden veri toplamanın derdine düştü. İstatistik aşağı istatistik yukarı. Pazarlama sektörü veri olmadan satış yapamaz oldu. Bir şirket verisiz ise çalışanları verimsiz. Büyük veri diye bir şey peyda oldu. Verinin büyük abisi, büyük veri. Bin değil, milyon değil, milyarlarca veri. Herkesin dilinde dudağında ˋ+ telefonlarımızdan veri topluyorlar — yok canım beni kim napsınˋlar vesaire. Peki nedir bu veri veri veri? Bilgi ile ilişkisi nedir? Neden verisiz yaşayamıyoruz? Kim sevdirdi bize veriyi bu kadar? Başlık da bi garip gerçi. Verinin İslâmîsi mi olur?
DIKW piramidi insanların bir çoğunun içinde yaşadığı, ama ismini duymadığı büyük bir piramid. Mısır piramitlerinden de büyük hem de. Enformasyon çağına girmemizle gelen yaşam tarzı ve eşyaya bakış açısı bu piramitle beraber çok rahat anlaşılabiliyor. Öncelikle bir açılımına bakalım:
Data (Veri)Information (Haber)Knowledge (Bilgi)Wisdom (Hikmet)
Kimileri bu piramide Insight (Öngörü) basamağını da eklerler, ancak şimdilik konu dışında bıraktık. DIKW aslında herhangi bir şeyin nasıl veri olarak ele alınıp, önce bu verinin anlamlandırılarak bir habere sonra da çıkarım yaparak bir bilgiye dönüştürülebileceğini, ve nasıl bir hikmet çerçevesinde kullanılabileceğini göstermektedir. Veri basamağı, tek başına herhangi bir anlamı olmayan nitel/nicel değeri belirtir.
Örneğin:
1, 1, 1, 1, 0, 1, …
Bu basamağın bir başlık ile ilişkilendirilmesiyle haber ortaya çıkar. Yukarıdaki örnekteki değerlerde 1’lerin EVET, 0’ların HAYIR demek olduğunu ve bunların da “X bölgesindeki bekar üniversite öğrencilerinin evlenmek isteyip de maddi yetersizlikten ötürü evlenemediklerine dair” verdikleri anket cevapları olduğun varsayalım. Bu durumda yukarıdaki “veri” evlenmek isteyip de maddi yetersizlikten ötürü evlenemeyenlerin verisi haline gelerek bir “haber”e dönüşür.
Üçüncü basamakta ise elde edilen haberin anlamlandırılması vardır. Yukarıda uydurulan örnekte EVET diyenlerin HAYIR diyenlere nazaran daha fazla oldukları görülmektedir. Bu durumda elde edilen “bilgi” X bölgesindeki insanların maddi imkanları elverişli olsa evlenecekleridir.Peki ya, bu bilgi nasıl bir “hikmet” bağlamında kullanılabilir? Bir bilgi birden fazla hikmetle ele alınabilmektedir. Günümüzde verinin en çok döndüğü pazarlama sahasının hikmeti kapitalist bir hikmet olup bu saha, elde edilen bilgi ile satışları artırma ve “daha çok kazanma hikmeti” üzerine mebnidir. Eğer kapitalist bir hikmet ile yukarıdaki bilgiyi ele alacaksak, bir pırlanta firması, satışlarının artması için fiyatlarını bir miktar azaltmayı tercih edebilir. Eğer ki elde ettiğimiz bilgiyi, İslamî bir hikmet süzgecine koyacak olursak, yine kazancımızı nasıl artırabiliriz sorusuna cevap bulabileceğimiz gibi, işe alımlarda evlenmek isteyen genç nüfusa öncelik sağlanmasını şirket politikası olarak da belirleyebiliriz. Devlet, kapitalist hikmet ile doğum hızını artırmak ya da azaltmak için evlenmeye teşvikte ya da zorlaştırmada bulunabileceği gibi, İslamî hikmet ile üniversite öğrencilerine yönelik istihdam kollarını genişletebilir.
Görüldüğü üzere, hikmetin İslamîleşmesi verinin de İslamîleşmesi demektir. Bu yazıda da küçük ve basit bir örnek üzerinden veri nedir ve nasıl İslamîleştirilebilir gösterilmek istenmiştir.
Selametle.