Gassal’in ikinci sezonu Baki’nin yanına kadın gasilhanesi açılmasıyla başlıyor. Sezon bu gasilhanenin Nihan adlı gassaliyle Baki’nin ilişkilerini anlatıyor çoğunlukla. Yine gasilhanede doğum yapma, canlı cenazeyi yıkama, Baki’nin hayrına mevlüt okuması gibi uç hadiselerle, çocukları parkta oynatma gibi tabii, farklı cinsiyetten gassaller arası sohbetler gibi romantik sahneler dizide yer alıyor. Bu sezonda önceki gibi anlam katmanlarının yani olay örgüsü-psikoloji-şâirâneliğin yanında, farklı olarak, kadın gassalin üzerinde meslekin cinsiyet rolüyle irtibatı, tıpkı Baki’deki gibi gassallik üzerine ifadeler kurarak tartışılıyor. Ancak kahraman açıkçası Baki’den daha fazla temellendirilmiş.

Kahraman merkezli film okursak, kadın gassal Nihan çocukluğunda kardeşini bir suda kaybetmiş ve kardeşi boğulmuş. Bu travma bize bazı zaman kırılmalarıyla sık sık gösteriliyor ve Nihan tarafından gerek Baki’ye gerek kendi annesine anlatılıyor. Bu travma, Nihan’ı öfkelendiriyor sık sık. Burada dizinin ilk sezonunda Baki’nin öfkeli tavrının ve aile dramlarının fazla gerekçelendirilmediğini belirtmiştim. Bu zayıflık Nihan’da görülmüyor: Nihan belli kısır döngülerle yaşıyor ancak kendinden emin. Fakat psikolojik temellendirme sadece travmanın belirtilmesinden ibaret değil.

Nihan, bir kadın gassal olarak belli güçlükler yaşıyor: sevmediği bir erkekle nişanlarını atmak, yatalak annesinin kahrını çekmek, zaman zaman duygusallaşmak. Aslında dizinin psikolojik katmanını güçlendirecek Baki’yle beraber dolaşmaları ve mesela dağ lalesinden konuşmaları gibi ayrıntılar az verildiğinden Nihan’ı yüzeyde bir gassal olarak görüyoruz: Gerekçeli/gerçekçi ama yüzeyde bir kahraman. Burada biraz cinsiyet rolleri meselesine dokunalım:

Nihan’ın bir kadın olarak gassalliği üzerinde duruluyor ama Nihan’ın toplumda ayrıştığını görüyoruz. Bu, cinsiyetten değil meslekten kaynaklanıyor: Annesinin Nihan’ın gassalliğini sorguladığına şahit oluyoruz (gerçi bu zalim ana Nihan’ın çocukluğunu bile sorguluyor). Çevresi de onun işine yardım ediyor, Baki onunla özel ilgileniyor. Yani Nihan modern bir gassal kimliğiyle değil, geleneksel kodlarla yansıtılan bir karakter bile diyebilirim. Bu kimlik, Nihan’ın Baki’yle bilhassa son bölümlerde yaşadığı yakınlığı ve dizinin aşkî atmosferini hazırlıyor. 

Bütüne bakarsam, Baki, Nihan’a göre daha sofistike ve şairâneleşiyor (ilk sezondan daha fazla). Baki, artık ince ruhlu ve şair adam. Ancak dizinin Nihan karakterini gerekçelendirmesi dizinin tonunu koyulaştırıyor, hatta kötücülleştiriyor. Bu, ikinci sezonun ilk yarısından itibaren belirginleşmiş. Baki evlenmeleri fikrine aşk merkezli, Nihan formalite icabı/maddî merkezli bakıyor. Baki Nihan’ın kapısında geceliyor, o Baki’nin aşkına hemen cevap vermiyor. Burada kadına gelenekteki gibi nefs, erkeğe ruh olarak mı bakılıyor? Dizinin böyle bir okuması mümkün. Ancak kötücüllük de beğeniye hitap edebiliyor ve bu fikri bugünün sanatı için serdetmek maalesef mümkün. 

Dizi, hem hikemî bir tarz arıyor, hem günümüz meselelerini sanatlı bir bakışla tartışıyor, hem izleyiciyi yormamaya çalışıyor. Dizinin dilinden biraz bahsedersem, müzikleri bu sezon da arabesk seçilmiş. Zaten görünürlüğü azalan geleneğin gassal gibi bir meslek grubuna bu tarz şarkılar yakıştırıldığında, kaybolduğunu görüyoruz. Burada dizinin dilinden tam anlamıyla şikayetçi olmayayım: İzleyiciyi yormama endişesi bahsettiğim gibi müzik seçimine ve konulara yansıyor. Konular: köy kültürü, modern hayatta gassallik, kadınların gassalliği, bu meslekin zorlukları, evlilik, aile, insan psikolojisi. Ancak bu konular bir komedi dizi ayarıyla işlenmiş. Son olarak bundan bahis açayım:

Komedi, aslında gelenekte halk sanatında yaygındır. Karagöz, ortaoyunu, fıkralar bunların örnekleri. Dizide yine halka hitap için komedi unsurlarına yer veriliyor. Ancak bahsedilen konu kutsal bir meslek olan gassallik olduğu için, üsturuplu bir komedi yani kırıp geçirmeyen, daha çok tebessüm ettiren sahnelere yer verilmiş: Gassal yardımcısının polis diye dolandırıcılara dükkan kaptırması ve bunu mevlüt okunurken anlatıp insanları ağlatması, bazen cenazelerin paylaşılamaması, Baki’nin aşkî evlilik teklifine Nihan’ın formalite istediği için hayır demesi gibi. Bu eğilimini ve hassasiyetini anlıyor, ve yönetmeni komedi dili kullanmada mazur görüyorum.

Yazımda Gassal’in ikinci sezonunun dilinden, karakter kurulumundan ve bu bağlamda kurgusundan bahsettim. Gassal’in üçüncü sezonunun fragmanı yayınlandı. Selçuk Aydemir gibi bir yönetmenin İslamî bir geleneği dizileştirmesinden artık bu tür yapımların artacağını anlıyoruz. Umarız ki televizyonlarımız hep bu tür dizileri gösterir, internet mecraları bu tür yapımlarla dolar. Meraklısına şu anda ikinci sezonu çekilen Vefa Sultan’ı öneririm. Son söz olarak: Feminist aşk olmaz. Gelenekte aşk, ferde değil topluma mâl edilir. Şimdi de gerek İran’da gerek Türkiye’de gerek Hint’te sinemadan bu tavrı bekliyoruz.